نکاتی که هر ارث‌بری باید بداند
مرگ پولدارها چقدر جیب دولت را پر می کند؟!

خبرنگار: روشنک محمدی/ خدا رحمت کند همه رفته‌ها را، مرگ داغ بزرگی به دل بازمانده‌ها می‌گذارد و مصائب متعددی را به همراه می‌آورد. شاید بعد از مسایل دفن، اولین موردی که بعد از مرگ هر فرد بازمانده‌های آن را درگیر می‌کند هرچیزی است که از وی بر جای مانده است، این مساله هم دارایی‌ها و هم بدهی‌ها یا دیون را شامل می‌شود. اینجا با بدهی‌های متوفی کاری نداریم ومی‌خواهیم بدانیم دارایی‌های فرد بعد از مرگ تا به دست صاحب مال که ورثه‌هستند برسد چه مقدار از آن کسر می‌شود. بحث امروز ما «مالیات بر ارث» است، یعنی سهم دولت از ترکه متوفی که همین چند وقت پیش قانون جدید آن را تصویب، ابلاغ و اجرا کردند و البته راهکاری قانونی برای پرداخت نکردن این مالیات.
برای اینکه بدانیم مالیات بر ارث چطور حساب می‌شود باید سری به قانون بزنیم یا اینکه سراغ فردی آشنا به این حوزه برویم. در سابقه کاری حجت الاسلام «علی‌اصغر بیگدلی» ریاست شعبه تجدید نظر، مستشاری دادگاه‌های تجدید نظر، ریاست شعبه دادگاه‌های کیفری  و ریاست شعبه دادگاه مدنی خاص دیده می‌شود. به همین دلیل نکات زیادی را می‌تواند در این باره گوشزد کند.

سهم حدودی دولت از ارث
برای اینکه سهم دولت از ارث معلوم شود باید یک راست سراغ قانون قانون مالیات‌های مستقیم برویم که همین چند وقت پیش اصلاحی آن تصویب شد و حالا هم اجرا می‌شود. فوت انواع مختلفی دارد اما در نظر قانون وقتی بحث ارث به میان بیاید، ارث فرضی می‌شود واقعی. فوت وافعی همانی است که متوفی را در آرامستان دفن می‌کنند وبازمانده‌ها از سرگشت وی به خوبی آگاه هستند اما مرگ فرض مرگی است که فرد 5 سال مفقودالاثر است و سن وی حین مفقود شدن هم طوری بوده است که بعد از گذشت 5 سال بتوان مرگ وی را متصور شد.
به گفته بیگدلی برای قانون فرقی ندارد که متوفی مرگ فرضی داشته باشد یا واقعی به هر حال اموال یا ماترک باقیمانده مانده بین وراث تقسیم و مالیات هم از آن کسر می‌شود. البته این موضوع فرمول ثابتی دارد که بسته به میزان مال از یک و نیم تا 10 درصد متغییر است.
ردیف    نوع مال    سهم مالیات/ درصد/برابر ارزش روز
1    سپرده‌های بانکی    3
2    اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار    3
3    سود سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت    3
4    سهام    5/1
5    حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق    10
6    انواع وسایل نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی    2
7    املاک به نسبت حق واگذاری    5/1

حواستان به طبقه باشد
در بحث ارث مساله‌ای که اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، طبقه‌ای است که ارث‌بر در آن قرار  می‌گیرد. در قانون مدنی ارث‌برها یا سببی‌ هستند یا نسبی. به گفته بیگدلی قانون اقوام را به سه طبقه تقسیم کرده است که در طبقه اول والدين ميّت، اولاد او شامل فرزندان، نوه‌ها، نتيجه‌ها و… قرار می‌گيرند. در طبقه دوم اجداد متوفي و برادران و خواهران او و اولاد آن‌ها قرار دارند و در طبقه سوم  عمو، عمه و اولاد آن‌ها و دايي، خاله و اولاد آن‌ها جای گرفته است. حالا با توجه به این که ارث‌برها جزو کدام دسته‌ هستند میزان مالیاتی که برارث آنها تعلق می‌گیرد کم و زیاد می شود و البته رقم ارث نیز در تعیین این درصد اهمیت زیادی دارد. به این تریتب هرچه طبقه دورتر و میزان ارث بیشتر باشد، درصد بالاتری از آن سهم دولت می‌شود.
ردیف    نوع دارایی/ براساس ارزش ریالی    مالیات طبقه اول/درصد    مالیات طبقه دوم/درصد    مالیات طبقه سوم/درصد
1    سپرده‌های بانکی/ اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار/ سود سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت/ سهام    3    6    12
2    سهام خارج از بورس    6    12    24
3    حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق    10    20    40
4    انواع وسایل نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی    2    4    8
5    املاک    5    10    20
6    حق واگذاری محل    5    10    20
7    دارایی‌های خارج از کشور    10    10    10

خبر خوش معافیت
همیشه هم به این شکل نیست که از همه مالیات اخذ شود بلکه در برخی موارد هم قانون از خیر مالیات بر ارث می‌گذرد، البته همه نمی‌توانند از این موهبت استفاده کنند و افراد خاصی شامل آن می شوند. این مورد را می‌توان در ماده 25 قانون مالیات‌های مستقیم مشاهده کرد، جایی که قانون‌گذار می‌گوید:«وراث طبقات اول و دوم نسبت به اموال شهداي انقلاب اسلامي مشمول ماليات بر ارث موضوع اين فصل نخواهند بود. احراز شهادت براي استفاده از مقررات اين ماده منوط به تأييد يكي از نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران و يا بنياد شهيد انقلاب اسلامي حسب مورد مي‌باشد.» به این ترتیب خانواده‌های معظم شهدا از مالیات برارث معاف هستند.

از معلوم هم مالیات برارث اخذ می‌شود
قانون مالیات بر ارث ماده‌ای داشت که در آن محجوران و معلولان را از پرداخت مالیات معاف می‌کرد. به عبارتی اگر میزان ارث در حدود 5 میلیون تومان بود، برابر ماده 20 این قانون لازم نبود که معلول یا محجور مالیات پرداخت کند اما در قانون جدید که صلاحیه‌ای بر قانون قبلی است،‌ ماده 20 حذف شده است و به این ترتیب برارث این افراد مالیات تعلق می‌گیرد و رقم ارث نیز از نظر قانون‌گذار اهمیتی ندارد.

 بدهی‌ها را فراموش نکنید
بدهی‌های میت نیز از دیگر نکاتی است که از نظر قانون ارث، دور نمانده است. بعد از فوت قانون ابتدا بدهی‌ میت را از دارایی کسر و درست از زمانی که بحث ارث‌بری مطرح می‌شود مساله مالیات نیز به میان می‌آید. به گفته بیگدلی پرداخت دیون متوفی اهمیت زیادی دارد و به همین دلیل قانون اول از ماترک میت بدهی را کسر و سپس به وراث اجازه می‌دهد مال را بین خودشان تقسیم کنند. درست از همین زمان هم هست که بحث مالیات به میزان می‌آید.

اگر دوست ندارید مالیات بدهید
مالیات برارث بر ارثیه‌ای تعلق می گیرد که از متوفی به جای مانده و بین بازمانده‌ها تقسیم می‌شود. بنابراین ملاک برای محاسبه مالیات بر ارث، اموالی است که در لحظه فوت، از متوفی به جا مانده است در نتیجه اگر وی قبل از فوت، اموال خود را به هر طریقی منتقل کرده باشد؛ به گونه‌ای که در لحظه مرگ دیگر مالک آن نباشد، از شمول ارث و مالیات بر آن خارج خواهد بود. به عنوان مثال اگر چند روز قبل از فوت، شخصی اموال خود را به فرزندان خود یا شخص دیگری بموجب قرارداد «صلح» منتقل کند با توجه به اینکه انسان در دوران حیات از حق هر گونه تصرفی در آنچه در ملکیت وی قرار دارد، برخوردار است، این اموال در هنگام مرگ جزو میراث وی نبوده و نه‌تنها مالیات به ارث به آن تعلق نمی‌گیرد بلکه به وراث وی هم نخواهد رسید. امید عبدالهیان کارشناس حقوقی در این باره می‌گوید: در قرارداد صلح، فرد می‌تواند اموال خود، بخشی از آن یا درآمد حاصل از آن را به دیگری منتقل کند. حتی می‌تواند زمان معینی را برای این انتقال در نظر بگیرد.
وی ادامه می‌دهد: در این حالت با انعقاد صلح و انتقال مالکیت، ملک از مالکیت شخص خارج خواهد شد اما ممکن است صلح کننده حق انتفاع از آن ملک را برای تمامی دوران حیات برای خود نگه دارد. در این صورت، مالکیت نسبت به مال قبل از فوت منتقل شده است اما تا زمانی‌ که زنده است حق انتفاع خواهد داشت و بعد از مرگ این حق نیز از بین خواهد رفت. آنچه مشخص است در هنگام مرگ هیچ درجه‌ای از مالکیت ملک مزبور به متوفی تعلق نخواهد داشت که مالیاتی بر آن تعلق بگیرد.